Сұрақтар 420 сұрақ
Бұрын сатып алынған монеталарды Қазақстан Ұлттық Банкіне қайтаруға бола ма, егер қайтаруға болса, қандай тәсілмен?
Ұлттық Банк жеке және заңды тұлғалардан Ұлттық Банктің өзі ғана айналысқа шығатын бағалы металдан жасалған инвестициялық және коллекциялық монеталарды ғана сатып алады. Өзге мемлекеттердің бағалы металдан жасалған монеталары қабылданбайды. Сату және сатып алу қағидаларына сәйкес бағалы металдан жасалған монеталар сатып алынады. Бағалы металдан жасалған монеталарды сатып алу кезінде монета дайындалған металды, металдың сынамасын және монетадағы химиялық таза бағалы металдың грамм бойынша салмағын анықтау тұрғысынан сараптама жасалады.
Сатып алынатын монетаның құнын есептеу таңертеңгі фиксинг (тиісті бағалы металдың АҚШ долларындағы бағасы) және теңгенің АҚШ долларына шаққандағы орташа алынған биржалық бағамы есепке алына отырып жүзеге асырылады. Лондон бағалы металдар нарығының қауымдастығы (LBMA) белгілеген АҚШ долларындағы бағалы металл фиксингін www.lbma.org.uk сайтынан табуға болады.
Төлем инвестициялық немесе коллекциялық монетаның сатуға берілген күнінің алдындағы соңғы жұмыс күніне анықталған, Қазақстан қор биржасының таңертеңгілік (негізгі) сессиясында қалыптасқан, теңгенің АҚШ долларына орташа алынған биржалық бағамы бойынша теңгемен жүргізіледі.
ҚРҰБ филиалы монеталарға сараптама жүргізуге арналған жабдықтың болмауына немесе істен шығуына байланысты бағалы металдардан жасалған сатып алынатын монеталарға сараптама жүргізе алмаған жағдайда, бағалы металдардан жасалған монеталар сараптамаға ҚРҰБ-ның Кассалық операциялар және құндылықтарды сақтау орталығына жіберілуі тиіс. ҚРҰБ-ның Кассалық операциялар және құндылықтарды сақтау орталығына келіп түскен бағалы металдардан жасалған монеталарға сараптама ҚРҰБ филиалы монетаны қабылдаған күннен бастап күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей жүргізіледі.
Монеталарды дайындауда «proof» сапасы нені білдіреді?
«Proof» дайындау сапасы – бұл жылтыр беті бар жақсартылған сападағы монеталарды соғудың ерекше технологиясы. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 1999 жылдан бері «proof» дайындау сапасымен бағалы металдардан коллекциялық монеталарды шығарады.
Тазартылған алтынның өлшеуіш құймаларын қайдан сатып алуға болады
Бағдарлама шеңберінде алтын құймалар екінші деңгейінде банктер («Қазақстан Халық Банкі» АҚ, «Еуразиялық Банк» АҚ және «First Heartland Jysan Bank»АҚ) мен қолма-қол шетел валютасымен операциялар жүргізуге уәкілетті ұйымдар (банктік емес айырбастау пункттері) арқылы сатылады.
Тазартылған алтынның өлшеуіш құймаларының бағасы
Алтын құймалардың сату бағасын екінші деңгейдегі банктер мен айырбастау пункттері дербес белгілейді. Алтын құймалардың бағасы жөнінде екінші деңгейдегі банктер мен шетел валютасымен операциялар жүргізуге уәкілетті ұйымдарға хабарласуыңызға болады.
Менде шетел валютасының жоғалған және жыртылған банкноттары бар. Көрсетілген банкноттарды қайда және қандай тәртіппен айырбастай аламын?
«Қазақстан Республикасында қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2019 жылғы 4 сәуірдегі № 49 Қаулысына (бұдан әрі – Қағида) сәйкес банкноттардың мынадай түрлерін анықтайды: "айналысқа жарамды", "айналысқа жарамсыз" және "төлемге жарамсыз".
Қағиданың 59- тармағына сәйкес мынадай бүлінулері:
1) шетел валютасы банкнотының бейнесін айқындауға мүмкіндік беретін шамалы дәрежеде ескірген және ластанған;
2) егер жыртылған бөліктер сөзсіз бір шетел валютасының банкнотына тиесілі болса, желімделген жыртық бұрыштары немесе бөліктері (көлемі 1 (бір) шаршы сантиметрден аспайтын) бар;
3) шетел валютасы банкнотының ені бойынша 1 (бір) сантиметрден, ұзындығы, қиғаш сызығы бойынша 4 (төрт) сантиметрден аспайтын, 3 (үш) жыртықтан (оның ішінде желімделген) аспайтын;
4) егер олар шетел валютасы банкноттарының түпнұсқалығын айқындауға кедергі келтірмесе және Қағидалардың 58-тармағында көрсетілген белгілердің 50 (елу) пайызынан астам жаппаса, ұсақ май және басқа да дақтар, жазбалар және мөртабандардың таңбасы бар (шетел валютасы банкнотының тесілгені немесе шетел валютасы банкнотының түпнұсқа емес немесе үлгі болып табылатынын куәландыратын мөртабандарды қоспағанда, 2 (екі) мөртабаннан, жазбалардан аспайтын);
5) тесігінің диаметрі 1 (бір) миллиметрден аспайтын кемінде 2 (екі) тесігі бар шетел валютасының банкноттары айналысқа жарамды заңды төлем құралдары болып танылады.
Осылайша, Қағиданың 59-тармағында көрсетілген зақымданулар болған кезде купюралар айналысқа жарамды деп танылады.
«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» ҚР Заңның 10-бабының 4-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың қолма-қол шетел валютасын басқа қолма-қол шетел валютасына немесе қолма-қол ұлттық валютаға сатып алуы және (немесе) сатуы тек қана айырбастау пункттері арқылы жүргізіледі.
Осылайша, егер банкноттар айналысқа жарамды болса, оларды айырбастау үшін Сіз Екінші деңгейдегі банктердің немесе уәкілетті ұйымдардың кез келген айырбастау пункттеріне жүгіне аласыз.
Кағиданың 60-тармағына сәйкес шетел валютасының банкноттары Қағиданың 59-тармағында көзделген талаптарға сәйкес келмесе және (немесе) мынадай бүлінулері болса:
1) бөлшектеліп жыртылған (оның ішінде желімделген);
2) бастапқы түсін жоғалтқан немесе оңып кеткен;
3) жанған немесе күйдірілген;
4) тұтас немесе едәуір дәрежеде (айналысқа жарамды заңды төлем құралының негізгі белгілерінің бірінің 50 (елу) пайыздан астамы) бояу, сия, май төгілген;
5) ультракүлгін сәуле түсіргенде қағаздың жылтырауына әкеп соғатын сыртқы әсерлерге ұшыраған;
6) қасақана сипаттағы едәуір бүлінген (негізгі суреттері, атап айтқанда адамдардың портреттері өзгерген, қорғаныш жібі жойылған, едәуір жазбалардың болуы, оның ішінде ультракүлгін сәуле түсіргенде көрінетін, 2 (екі) мөртабанның іздері және шетел валютасы банкнотының өтелгені туралы немесе түпнұсқа емес немесе үлгі болып табылатыны туралы растайтын мөртабан, диаметрі 1 (бір) миллиметрден астам 2 (екіден) артық тесіктері бар);
7) баспадан кеткен анық ақауы бар шетел валютасының банкноттары (сутамғы белгісінің немесе қорғаныш жіптің болмауы немесе дұрыс орналаспауы, бейнелердің басылмауы немесе бұлыңғыр болуы);
8) геометриялық өлшемдердің азаюы жағына, сол сияқты ұлғаюы жағына 3 (үш) миллиметрден артық өзгеруі;
9) шетел валютасының банкноты бейнесінің көрінбей кетуіне әкеліп соғатын едәуір ескірген және (немесе) ластанған жерлері бар;
10) едәуір жұмсарған және (немесе) қаттылығын жоғалтқан шетел валютасының банкноттары айналысқа жарамсыз болып танылады.
Тиісті шет мемлекеттің эмитент банкі жариялаған күнінен кейін айналыстан шығарылған шетел валютасының банкноттары төлемге жарамсыз деп танылады.
Кағиданың 61-тармағына сәйкес төлемге жарамайтын, сондай-ақ айналысқа жарамсыз шетел валютасының банкнотын сатып алуды және ауыстыруды шетел банктерімен тиісті шетел валюталарымен инкассолық операцияларды жүзеге асыру бойынша корреспонденттік қатынастары және (немесе) шарттық қатынастары бар уәкілетті банктер жүзеге асырады.
Уәкілетті банктер ауыстыру тәртібімен сатып алған және қабылдаған төлемге жарамайтын немесе айналысқа жарамсыз шетел валютасының банкноттарын клиенттерге сатуға рұқсат етілмейді. Көрсетілген банкноттар эмитент банктерге (шетел банктеріне) инкассоға жіберіледі немесе оларға қызмет көрсететін банктер арқылы инкассоға тапсырылады.
Уәкілетті банктер өздерінің айырбастау пункттері арқылы төлемге жарамайтын немесе айналысқа жарамсыз шетел валютасының банкноттарын инкассоға қабылдаған жағдайда клиенттерге комиссиялық сыйақының мөлшері (клиенттің барлық шығыстары кіретін) және эмитент банктердің көрсетілген шетел валютасының банкноттарын айырбастаудан бас тарту мүмкіндігі туралы ескертеді, сондай-ақ клиенттен инкассоның талаптарына жазбаша келісім алады. Эмитент банк (шетел банкі) жіберілген шетел валютасын айырбастаудан бас тартқан жағдайда, уәкілетті банктер клиентке тиісті растайтын құжаттарды ұсынады.
Төлемге жарамайтын немесе айналысқа жарамсыз шетел валютасының банкноттарын айырбастағаны, сатып алғаны, инкассоға қабылдағаны үшін комиссиялық сыйақыны уәкілетті банктер дербес белгілейді, бірақ ол айырбастауға (сатып алуға, инкассоға қабылдауға) ұсынылатын шетел валютасы банкноттарының номиналдық құнының 10 (он) пайызынан аспауға тиіс.
Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, егер банкноттар айналысқа жарамсыз немесе төлем жасауға жарамсыз болса, Қағиданың 61-тармағына сәйкес екінші деңгейдегі банкке инкассоға купюраларды қабылдау үшін жүгіну қажет.
Ұлттық Банкте шетел валюталарын айырбастауды жүзеге асыруға болады ма?
«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» ҚР Заңның 11-бабының 1-тармағына сәйкес қолма-қол шетел валютасын басқа қолма-қол шетел валютасына немесе қолма-қол ұлттық валютаға сатып алуды және (немесе) сатуды қоса алғанда, Қазақстан Республикасында қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің, қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті органның өздеріне берілген лицензиясына немесе Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асыруға құқығы бар уәкілетті ұйымдар немесе уәкілетті банктер жүзеге асырады. Өзге тұлғалар Қазақстан Республикасында қолма-қол шетел валютасын сатып алу және (немесе) сату жөніндегі қаржылық қызметтер көрсетуге құқылы емес.
Осылайша, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жеке тұлғалармен жұмыс істемегендіктен, оларға шетел валютасын сатпайды және олардан сатып алмайды, сіз уәкілетті банктің немесе уәкілетті ұйымдардың айырбастау пункттерінің бірінде валюта айырбастауды жүзеге асыра аласыз.
Еуро монеталарын қайда айырбастауға болады (2 евро номиналы)?
«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» ҚР Заңның 11-бабының 1-тармағына сәйкес қолма-қол шетел валютасын басқа қолма-қол шетел валютасына немесе қолма-қол ұлттық валютаға сатып алуды және (немесе) сатуды қоса алғанда, Қазақстан Республикасында қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің, қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті органның өздеріне берілген лицензиясына немесе Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асыруға құқығы бар уәкілетті ұйымдар немесе уәкілетті банктер жүзеге асырады. Өзге тұлғалар Қазақстан Республикасында қолма-қол шетел валютасын сатып алу және (немесе) сату жөніндегі қаржылық қызметтер көрсетуге құқылы емес.
«Қазақстан Республикасында қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2019 жылғы 4 сәуірдегі № 49 Қаулысының 56 - тармағына сәйкес қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыруға құқығы бар заңды тұлға шет мемлекеттерінің (мемлекеттер тобының) монеталарын сатып алу, сату және айырбастау операцияларын жүргізу жөніндегі шешімді дербес қабылдайды.
Осылайша, шет мемлекеттердің монеталарын айырбастау мәселесі бойынша Сізге айырбастау операцияларын жүзеге асыруға құқығы бар және көрсетілген операцияны жүзеге асыру туралы шешім қабылдаған уәкілетті банктер мен уәкілетті ұйымдарға тікелей айырбастау пункттеріне жүгінуге кеңес береміз. Бұл ретте Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің осындай айырбастау пункттерінің тізбесі туралы ақпараты жоқ екенін атап өтеміз.
Айырбастау пункттері айырбастау операцияларын жүзеге асыру кезінде клиенттердің мәліметтерін тіркеу үшін ұсынылатын клиенттердің берілетін дербес деректерін қорғауды қалай қамтамасыз етеді?
2020 жылғы 1 ақпаннан бастап № 265[1] қаулымен енгізілген айырбастау операцияларын жүргізу кезінде айырбастау операцияларын жүргізу бағамы бойынша 500 000 (бес жүз мың) теңгеден аспайтын сомаға клиенттің тегін, атын және әкесінің атын (бар болса) және жеке сәйкестендіру нөмірін (бар болса) айырбастау операцияларын жүргізу кезінде тізілімдер журналында[2] тіркеуді көздейтін № 49[3] Қағиданың 51-тармағына өзгеріс қолданысқа енгізіледі.
Сонымен бірге «Дербес деректер және оларды қорғау туралы» ҚР Заңның 22-бабының 1-тармағында анықталғандай, меншік иесі және (немесе) оператор, сондай-ақ үшінші тұлға бойынша қажетті шараларды қамтамасыз ететін дербес деректерді қорғау:
1) дербес деректерге рұқсатсыз қол жеткізуді болдырмау;
2) егер мұндай санкцияланбаған қолжетімділікті болдырмау мүмкін болмаса, дербес деректерге рұқсатсыз қол жеткізу фактілерін уақтылы анықтау;
3) дербес деректерге рұқсатсыз қол жеткізудің қолайсыз салдарларын барынша азайту.
Сонымен бірге, «Дербес деректер және оларды қорғау туралы» ҚР Заңның 22-бабының 2-тармағына сәйкес меншік иесінің және (немесе) оператордың, сондай-ақ үшінші тұлғаның дербес деректерді қорғау жөніндегі міндеттері дербес деректерді жинау сәтінен бастап туындайды және олар жойылған не иесіздендірілген сәтке дейін қолданылады.
Сақтандырудың міндетті және ерікті түрлері бойынша сақтандыру төлемдерін жүзеге асырудан бас тартуға не уақтылы жүзеге асырмауы үшін сақтандыру ұйымдарының жауапкершілігі көзделген бе?
ҚР Азаматтық кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 803-бабына сәйкес сақтандыру шарты бойынша бiр тарап (сақтанушы) сақтандыру сыйлықақысын төлеуге мiндеттенедi, ал екiншi тарап (сақтандырушы) сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтанушыға немесе шартта белгiленген сома (сақтандыру сомасы) шегiнде өзiнiң пайдасына шарт жасалған өзге тұлғаға (пайда алушыға) сақтандыру төлемiн төлеуге мiндеттенедi.
Сақтандыру сақтандыру шарты негізінде жүзеге асырылады.
Кодекстің 806-бабына сәйкес: міндетті сақтандыру - егер сақтандырудың міндетті түрлерін реттейтін заңнамалық актілерде өзгеше белгіленбесе, талаптары тараптардың келісімімен айқындалатын, заңнамалық актілердің талаптарына орай жүзеге асырылатын сақтандыру. Ерiктi сақтандыру - тараптардың еркiн бiлдiруiне орай жүзеге асырылатын сақтандыру.
Ерiктi сақтандырудың түрлерi, шарттары мен тәртібі тараптардың келісімi бойынша белгiленедi.
Сақтандыру шартында өзгесінен басқа сақтандыру объектісі, сақтандыру жағдайын көрсету, сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру сомасы (аннуитеттік сақтандыру шарттарын қоспағанда) тәртібі және мерзімдері әрі сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру үшін қажетті жетіспейтін құжаттар туралы сақтандырушы немесе сақтандырылушыны хабарландыру мерзімдері болуы тиіс.
Кодекстің 817-бабына сәйкес, сақтандыру жағдайы - басталған бойда сақтандыру шарты сақтандыру төлемін жүзеге асыруды көздейтiн оқиға.
Жинақтаушы сақтандыру шарты бойынша көзделуi мүмкiн оқиғаларды қоспағанда, cақтандыру жағдайы ретiнде қарастырылатын оқиға, оның басталуының ықтимал және кездейсоқ белгiлерiне ие болуы тиiс.
Сақтандыру жағдайының басталғандығын, сондай-ақ ол келтiрген зияндарды дәлелдеу сақтанушының (пайда алушының, сақтандырылушының) мiндетiне жатады.
Мiндеттi сақтандыру бойынша сақтандыру жағдайының түрлерi мiндеттi сақтандыру туралы заң актілерімен, ал өз еркiмен сақтандыру бойынша - тараптардың келісімiмен белгiленедi.
Кодекстің 820-бабына сәйкес сақтандыру төлемi - сақтандырушы сақтанушыға (пайда алушыға) сақтандыру жағдайы туған кезде не жинақтаушы сақтандыру шартында белгiленген мерзiм туған кезде сақтандыру сомасы шегiнде төлейтiн ақша сомасы.
Сақтандыру төлемiнiң мөлшерiн анықтау тәртібі шартта белгiленедi. Сақтандырудың мiндеттi түрлерi кезiнде сақтандыру төлемiнiң мөлшерiн анықтау тәртібі Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгiленедi.
Осылайша, сақтандырушы шартта көзделген тәртіпте және мерзімде, ал сақтандыру міндетті түрлері бойынша заңнамаға сәйкес сақтандыру төлемдерін жасауға міндетті.
Егер жауапкершіліктің бұдан жоғары мөлшері шартпен немесе міндетті сақтандыру туралы заңнамалық актілермен көзделмесе, сақтандырушы сақтандыру төлемдерін уақтылы жасамағаны үшін Кодекстің 353-бабына сәйкес жауап береді.
Сақтандырушының сақтандыру төлемдерін жүзеге асырудан бас тартуға негіздеме Кодекстің 839-бабымен көзделген, сақтандырудың міндетті төлемдерін реттейтін заңнамалық актілермен көзделген.
Сақтандыру шартының талаптары бойынша, егер бұл заң актiлерiне қайшы келмейтiн болса, сақтандыру төлемінен бас тартудың басқа да негiздерi көзделуi мүмкiн.
Сақтандыру төлемінен бас тарту туралы шешiмдi сақтандырушы қабылдайды және ол бас тартудың дәлелдi негiздерiмен жазбаша нысанда сақтанушыға хабарланады.
Сақтандырушының сақтандыру төлемiн жүргізуден бас тартуына сақтанушы сотқа шағымдануы мүмкін.
КҚИАҚЖ туралы заңғасәйкес сақтанушы және сақтандырушы (жәбiрленушi, сақтандырылушы, пайда алушы) арасындағы келіспеушіліктерді реттеуді сақтандыру омбудсманы жүзеге асырады.
Сөйтіп, көлік құралдары иелерінің жауапкершілігін міндетті сақтандыру шартынан туындайтын мәселелерді реттеу үшін сақтандырушы (жәбiрленушi, сақтандырылушы, пайда алушы) сақтандыру омбудсманына өтініш беруге құқылы.
Банктік қарыз шартының мазмұнына қойылатын талаптар бар ма
ҚР АК382-бабына сәйкес шарттың мазмұны, заңдармен жазылған жағдайлардан басқасында, шарт ережелерi тараптардың өз қалауы бойынша белгiленедi.
Банктер туралы заңның 34-бабына сәйкес банктік қарыз шартының міндетті талаптарының тізбесі уәкілетті органның нормативтік құқықтық актісімен айқындалады.
№18 қағидаларғасәйкес шарт Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптардан басқа, тараптардың келісімі бойынша белгіленген тиісті түрдегі талаптардағы шарттар үшін №18 Қағидаларда белгіленген міндетті талаптар болуы тиіс.
Оған қоса, №18 Қағидаларда қарыз алушылар толық хабарландырылуы мақсатында банктерге жеке тұлғалармен жасалатын банктік қарыз шарттарының алғашқы екі бетінде шарт жасасқан күн, қарыздың мақсаты, қарыздың жалпы сомасы және валютасы, қарыздың мерзімі, сыйақы ставкасының түрі (тіркелген немесе құбылмалы), сыйақы ставкасының мөлшері жылдық пайызбен, сенімді жылдық тиімді салыстырмалы есептеудегі сыйақы ставкасының (бұдан әрі – ЖТСМ) мөлшері, өтеу тәсілі (қолма-қол ақшамен, қолма-қол ақшасыз), қарызды өтеу әдісі: аннуитеттік (теңдей төлемдермен өтеу) немесе сараланған (негізгі борышты теңдей үлеспен өтеу арқылы) не банктің ішкі ережелеріне сәйкес басқа тәсілмен, қарызды бойынша берешекті өтеу кезектілігі, негізгі борышы уақтылы өтелмеген және сыйақы төленбеген жағдайда тұрақсыздық айыбын (айыппұлды, өсімпұлды) есептеу тәртібі және оның мөлшері. Сонымен қатар, жеке тұлғамен жасалған банктік қарыз шартында қарыз беруге байланысты комиссиялардың толық тізбесі және олардың заем беруге байланысты алынуға жататын мөлшері көрсетіледі.
Одан басқа, қарыз алушылардың құқықтарын қорғау және алынатын қарыздар туралы олардың хабарландырылуы үшін қарыздардың негізгі параметрлерін көрсетумен міндетті түрде шартқа жадынаманы қосу туралы талап (қарыз сомасы және мерзімі, төлем мөлшері, сыйақы мөлшерлемесі, міндеттемелерді уақтылы орындамағаны үшін тұрақсыздық мөлшері) қолданылады.
