Коронавирустың әлемдік қаржы нарығына әсері және әлемдік экономикадағы жаңа циклдің басталуы туралы

Шынында да, осы жылғы наурыз-сәуір қаржы нарықтары үшін елеулі стресс кезеңі болды, мамырда жағдайдың жақсарғанының алғашқы белгілері пайда болды. Алайда, қалпына келтіру циклының іске қосылғанына қарамастан, осалдықтар әлі де сақталады.

Маусымның басында қаржы нарықтары үшін бірқатар оң жаңалықтар болды. Мамырда АҚШ-тағы еңбек нарығы бойынша деректер белгілі бір оң белгі болды – әлемнің жетекші елдерінің валюталарына АҚШ долларының индексі жыл басындағы белгілерге оралды, инвесторлардың тәуекелді активтерге сұранысы жақсарғаны байқалды. Сонымен қатар, 6 маусымда ОПЕК+ елдері мұнай өндіруді қысқарту жөніндегі келісімнің қолданылуын шілденің соңына дейін ұзартты. Осының аясында мұнай бағасы бір баррель үшін 40 доллардан жоғары деңгейде белгіленді.

Алайда, коронавирустың екінші рет қайталануына қатысты қорқыныш АҚШ пен Бразилияда сырқаттанғандар санының өсуі салдарынан оптимизмді біршама төмендетті. Сондықтан әлемдік экономиканы қалпына келтіру сценарийіне қатысты белгісіздік сақталып отыр. Бұған жауап ретінде әлемдік орталық банктер экономиканы ынталандыру шараларын жалғастыруда. ЕОБ активтерді сатып алу бағдарламасын ұлғайтуды шешті, АҚШ ФРЖ
2022 жылдың соңына дейін мөлшерлемелерді көтермейтіндігін мәлімдеді.

Ішкі валюта нарығындағы жағдай туралы

Өткен айда Ұлттық Банк интервенциялар жүргізген жоқ.

Маусымда  мұнай нарығында қалыптасқан оң серпінді ескерсек, теңге мамырдың соңындағы 411,5 деңгейінен маусымның соңындағы
404,70 деңгейіне дейін 1,7%-ға нығайды, жекелеген кезеңдерде айырбастау бағамы 400 теңге белгісіне дейін барды.

Еркін өзгермелі бағамның негізгі артықшылығы – теңгерімсіздікті болдырмау, нарықтың қатысушылары айырбастау бағамының серпіні құнсыздану жағына да, сол сияқты нығаю жағына да ауытқуды білдіретінін түсінуі тиіс. Бұрын-соңды болмаған сыртқы күтілмеген өзгерістерді ескере отырып, теңгенің бағамы наурызда 448,52 белгісіне дейін жетті, ал маусымның соңында теріс факторлардың аяқталуына қарай теңгенің бағамы 403,83 болды. Осы қысқа мерзімде ауытқу өте кең болды. Осының аясында депозиттер бойынша мөлшерлемелердің айырмашылығын ескере отырып, ұлттық валютадағы құралдар мен салымдар өте тартымды болды.

Экономикалық белсенділіктің қалпына келуі аясында шетел валютасына сұраныс өсті. Валюта нарығындағы белсенділік те артты: маусымда сауда көлемі 2,1 млрд АҚШ долларын, мамырда сауда көлемі 1,6 млрд долларды құрады.

Бюджетке қаражатты кепілді трансферт түрінде бөлу шеңберінде ұсыныс жағынан валютаны негізгі сатушы Ұлттық қор болды. Экспорттаушы компаниялардың сатулары мұнайдың орташа бағасының әлі де төмен болуына байланысты дағдарысқа дейінгі деңгейлерден төмен болып қалуда.

Ұлттық Банк сыртқы және ішкі нарықтардағы жағдайды үнемі мониторингтеп отырады, Үкіметпен бірлесе отырып квазимемлекеттік сектордың іс-әрекетін тығыз үйлестіру жалғасуда.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша квазимемлекеттік сектордың валюталық түсімнің бір бөлігін сату жөніндегі міндеттеме  ағымдағы жылдың соңына дейін ұзартылды. Міндеттемелер енгізілген кезден бастап ағымдағы жылғы 26 наурыз - ағымдағы жылғы 30 маусым аралығында міндетті сату көлемі $612 млн болды. Біз мамырда Ұлттық Банктің КМС компанияларынан $156 млн сатып алғанын айтқанбыз. Бейтараптық қағидатын ұстана отырып, Ұлттық Банк маусымда биржада осы көлемді сатты.

Халықаралық резервтердің өсу себептері туралы

Халықаралық резервтердің көлемі жыл басымен салыстырғанда
$3,9 млрд-қа немесе 13,5%-ға өсті. Алдын ала деректер бойынша маусымның соңында резервтер $32,9 млрд-қа жетті. Бір айда резервтер $1,3 млрд-қа өсті.

Бұл серпін алтын бағасының өсуімен, сол сияқты валюталық активтердің ұлғаюымен де байланысты болды. Маусымда біз екінші деңгейдегі банктердің Ұлттық Банктегі валюталық шоттарына қаражат әкелінгенін байқадық.

Резервтік актив ретінде алтынды жинақтау ағымдағы тәуекелдерді ескере отырып толығымен өзін ақтайды. АҚШ доллары әлемдік резервтік валюта мәртебесін сақтауда, сонымен бірге нақты мөлшерлемелердің жаппай төмендеуі жағдайдында инвестициялық актив ретінде алтынға сұраныс өсіп келеді. Жыл басынан бері алтынның бағасы бір унциясы үшін $1521-ден $1800-ге дейін немесе 18%-дан астам өсті.

Ұлттық қордың валюталық активтері туралы

Жедел деректер бойынша Ұлттық қордың валюталық активтері маусымда $0,75 млрд-қа қысқарып, $57,7 млрд болды.

ҰҚ-дан 608 млрд теңге сомаға трансферттер бөлінді. Бұл ретте маусымда Ұлттық қорға теңгелік түсімдер 6,3 млрд теңге болды.

Республикалық бюджетке трансферттерді бөлу міндеттемелерін орындау үшін Ұлттық Банк валюта нарығында шамамен 1,4 млрд-қа немесе 577 млрд теңге сомасына Ұлттық қордың активтерін сатты.

Ағымдағы жылғы маусымда Ұлттық қордың инвестициялық кірісі
$690 млн болды, бұл қордан қаражат алуды ішінара өтеді. Маусымда 2,6%-ға жуық болған акциялар нарығының өсуі облигациялар нарығында 0,5%-ға және алтын нарығында 2,6%-ға өсумен қатар болды.

Әлем экономикасының қалпына келуінің жалғасуы Ұлттық қор портфельдерінің серпініне оң әсер етті: 2020 жылғы бірінші тоқсанның нәтижелері бойынша (-) $1,9 млрд теріс қайта бағалау іс жүзінде өтелді.

Теңге серпініне әсер ету факторлары туралы

Ұлттық валюта үшін мұнайдың бағасы іргелі фактор болып табылады. Көмірсутектердің салыстырмалы түрдегі төмен бағасының сақталуы немесе төмендеуі экспорттаушылардың валюталық түсімінің әкелінуін азайтуға алып келеді, бұл төлем балансының ағымдағы шотының жай-күйін нашарлатып, тиісінше теңге бағамына теріс әсер етеді. 

Өткен жылы төлем балансының ағымдағы шотының тапшылығы
$6,5 млрд болды. 2020 жылы мұнайдың орташа жылдық бағасы бір баррель үшін 40 доллар болған кезде ағымдағы шот тапшылығы
$9,9 млрд деңгейінде болжанады. Ұлттық Банк ағымдағы шот тапшылығының ұлғаюы теңге бағамына қысым жасайтынын бұрын атап өткен болатын. 

2020 жылғы бірінші тоқсандағы  нәтижелер  бойынша ағымдағы шот профицитпен қалыптасты. Байқалып отырған экономикалық белсенділіктің қалпына келуі импорттың өсуіне ықпал етеді, бірақ бұл ретте біз экспорттайтын тауарлардың бағасы мен экспорттың көлемі төмен болып қала береді. Сондықтан, біздің алдын ала бағалауымыз бойынша ағымдағы шот тапшылығының нашарлау және айырбастау бағамына қысым жасау тәуекелі ағымдағы жылғы екінші жартыжылдықта іске асуы мүмкін. 

Ресейден импорт құрамының жоғары болуын ескере келгенде, теңге бағамының Ресей рублінің бағамына тәуелді болмауы мүмкін емес. Рубль жөнінде соңғы уақытта оның одан әрі ықтимал әлсіреуі туралы көптеген жаңалықтарды көріп отырмыз: бұл – Ресейге қарсы санкциялық риторикалардың күшеюі және РФ Қаржыминінің Ұлттық әл-ауқат қорынан валютаны сату көлемінің азаюы, бұл рубльге аз қолдау көрсетеді. Біздің негізгі сауда әріптестеріміздің бірі ретіндегі рубльдің әлеуетті әлсіреуі теңгенің теріс серпініне тәуекел алып келеді.

Теріс сценарийлер жағдайында теңге бағамын ықтимал қолдау туралы

Ұлттық Банк өзгермелі айырбастау бағамы режимін ұстанады. Бағамның қалыптасуы нарықтық конъюктура мен сыртқы және сол сияқты ішкі іргелі факторлардың серпіні ескеріле отырып қалыптасады. Бұл ретте, теңгенің сыртқы күтілмеген өзгерістер тарапынан тәуекелдерге және соған орай негізсіз қысым немесе валюта нарығындағы алыпсатарлық тәуекеліне ұшырағыштығы ескеріле отырып, Ұлттық Банктің мандатында қаржылық тұрақтылыққа қауіп төнген және нарықтағы ахуал айтарлықтай нашарлаған жағдайларда бағамның ауытқуларын реттеу құқығы көзделген.