Сұрақ-жауап

Из Вашего вопроса полагаем возможным сделать вывод, что организация, которую Вы представляете, столкнулась с ситуацией, связанной с исполнением валютного договора. Однако, считаем важным отметить, что из-за недостаточности информации о валютной операции по валютному договору классифицировать ее с точки зрения валютного законодательства Республики Казахстан и осуществить ее всестороннее рассмотрение не представляется возможным. В связи с этим, сообщаем, что Вы или организация, которую Вы представляете, вправе по вопросам, относящимся к компетенции Национального Банка, обратиться в Национальный Банк в установленном законодательством порядке с соответствующим запросом с более полным раскрытием столкнувшейся ситуации.

При этом обращаем внимание, что взаимоотношения банков и его клиентов носят гражданско-правовой характер и устанавливаются по усмотрению сторон, в свою очередь, данные вопросы не относятся к компетенции Национального Банка. В частности, согласно пункту 2 статьи 2 Закона Республики Казахстан «О платежах и платежных системах», отношения, связанные с международными платежами и (или) переводами денег, осуществляемыми банками второго уровня Казахстана с банками (финансовыми институтами) - нерезидентами Республики Казахстан, регулируются договорами между ними и обычаями делового оборота, применяемыми в банковской практике, с учетом требований, установленных законами Республики Казахстан «О противодействии легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путем, и финансированию терроризма» и «Об игорном бизнесе».

Таким образом, ответственность участников при международных платежах и (или) переводах денег, в том числе порядок возврата денег по ним должны быть предусмотрены в договоре, заключенном между Банком и его иностранным банком-корреспондентом. Дополнительно отмечаем, что в соответствии с подпунктом 3) статьи 1 Закона Республики Казахстан «О государственном регулировании, контроле и надзоре финансового рынка и финансовых организаций», Агентство Республики Казахстан по регулированию и развитию финансового рынка осуществляет государственное регулирование, контроль и надзор финансового рынка и финансовых организаций.

Дополнительно сообщаем, что данное письмо не является официальным ответом Национального Банка и носит исключительно разъяснительный характер. При необходимости получения официального ответа Национального Банка Вам необходимо обратиться с письменным обращением в соответствии с Административным процедурным-процессуальным кодексом Республики Казахстан.

Как следует из обращения, у Вас имеются акции АО «Соколовско-Сарбайское горно-обогатительное производственное объединение». При этом в 2022 году Вам стало известно о том, что основной акционер выкупил акции у владельцев и выплатил средства в долларах США, которые можно получить в АО «Центральный депозитарий ценных бумаг» (далее – ЦДЦБ).

В соответствии с подпунктом 8) пункта 1 Закона Республики Казахстан от 2 июля 2018 года «О валютном регулировании и валютном контроле» (далее – Закон) уполномоченные банки – это созданные в Республике Казахстан банки и организации, осуществляющие отдельные виды банковских операций (за исключением уполномоченных организаций), а также осуществляющие деятельность в Республике Казахстан филиалы иностранных банков, которые проводят валютные операции, в том числе по поручениям клиентов.

Согласно пункту 1 статьи 7 Закона, платежи и (или) переводы денег по валютным операциям резидентов и нерезидентов осуществляются через банковские счета в уполномоченных банках, за исключением предусмотренных данной статьей случаев.

Агентством Республики Казахстан по регулированию и надзору финансового рынка и финансовых организаций 30.01.2023 года выдана ЦДЦБ лицензия на проведение банковских операций (в национальной и (или) иностранной валюте) по открытию и ведению банковских счетов физических лиц и проведению переводных операций: выполнение поручений физических лиц по платежам и переводам денег (лицензия №4.3.18 от 30 января 2023 года).   

Учитывая изложенное, с получением вышеуказанной лицензии,
ЦДЦБ стал подпадать под определение уполномоченного банка и вправе самостоятельно осуществлять Вам выплаты в иностранной валюте в соответствии со статьей 7 Закона.

При этом сообщаем об отсутствии в Национальном Банке отдельного постановления о приостановлении выплат в иностранной валюте физическим лицам.

Дополнительно отмечаем, что в соответствии с пунктом 1 статьи 6 Закона, валютные операции между резидентами на территории Республики Казахстан запрещены, за исключением случаев, указанных в данной статьей Закона. При этом к разрешенным видам операций относятся операции, связанные с приобретением, продажей, выплатой вознаграждения и (или) погашением ценных бумаг, номинальная стоимость которых выражена в иностранной валюте (подпункт 5) пункта 1 статьи 6 Закона).

Таким образом, осуществление расчетов в иностранной валюте между резидентами за ценные бумаги, номинированные в иностранной валюте, не противоречит нормам валютного законодательства Республики Казахстан.

При этом Вами не предоставлена достаточная информация о сути проводимой операции (в том числе, в какой валюте номинированы ценные бумаги), в связи с чем предоставить исчерпывающий ответ на поставленные Вами вопросы не представляется возможным.

Дополнительно сообщаем, что данное письмо не является официальным ответом Национального Банка и носит исключительно разъяснительный характер. При необходимости получения официального ответа Национального Банка Вам необходимо обратиться с письменным обращением в соответствии с Административным процедурным-процессуальным кодексом Республики Казахстан.

В настоящее время с банками Российской Федерации, не включенными в санкционные списки, платежи (взаиморасчеты) и/или переводы денег проводятся банками второго уровня Республики Казахстан в стандартном режиме. Платежная система «Золотая Корона» функционирует на территории Республики Казахстан. Информация о прекращении работы платежной системы «Золотая Корона», указанная в Вашем сообщении, не подтверждается. Без рассмотрения конкретных условий трудовых взаимоотношений граждан Республики Казахстан с российскими работодателями и иных документов, имеющих отношение к рассматриваемой ситуации, не представляется возможным представить исчерпывающий ответ.

Дополнительно сообщаем, что данное письмо не является официальным ответом Национального Банка и носит исключительно разъяснительный характер. При необходимости получения официального ответа Национального Банка Вам необходимо обратиться с письменным обращением в соответствии с Административным процедурным-процессуальным кодексом Республики Казахстан.

ҚР-дағы жеке тұлғалардың қолма-қол шетел валютасын сатып алу және сату жөніндегі операцияларды тек банктер және банктік емес айырбастау пункттері жүргізеді. Жұмыс істеп тұрған банктік емес айырбастау пункттерінің мекенжайлары бойынша ақпарат Ұлттық Банктің ресми сайтында «Қызметтерді тұтынушыларға – Қаржы ұйымдары бойынша ақпарат – Рұқсаттар мен хабарламалар тізілімі – Рұқсаттар – Уәкілетті ұйымдарға берілетін қолма - қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асыруға арналған лицензиясы» бөлімінде қолжетімді.

«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» 2005 жылғы 13 маусымдағы Қазақстан Республикасы Заңының 17-бабының 2-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасында шетел валютасын сатуды және сатып алуды резиденттер мен резидент еместер шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыруға құқығы бар уәкілетті банктерден, осындай уәкілетті банктердің айырбастау пункттері, сондай-ақ уәкілетті ұйымдардың айырбастау пункттері арқылы ғана Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген тәртіппен жүргізеді.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жеке тұлғалармен жұмыс істемейтіндіктен, оларға шетел валютасын сатпайтындықтан және олардан сатып алмайтындықтан, Сіз валюталарды уәкілетті банктің немесе уәкілетті ұйымдардың айырбастау пункттерінің бірінде айырбастай аласыз.

Бұл ретте Қазақстан Республикасы заңнамасының айырбастау операцияларын ұйымдастыруға құқығы бар заңды тұлғаның жұмыс істеуі тиіс шетел валютасының тізбесіне қойылатын талаптарды белгілемейтінін атап өтеміз. Қазақстанның айырбастау пункттері жұмыс істейтін валюталардың түрлері сұраныс пен ұсыныстың арақатынасына сәйкес айқындалады. Әдетте, олар банктерімен қазақстандық банктер корреспонденттік қатынастар орнатқан елдердің валюталары. Банктік емес заңды тұлғалар жағдайында бұл тізбе валюталардың жергілікті айналымы «экзотикалық» валюталармен айырбастау операцияларын жүргізуден кіріс алуға мүмкіндік беретін жекелеген аймақтардың (мысалы, шекара маңындағы аудандар, ірі кедендік өткелдер және т.б.) есебінен кеңейтілуі мүмкін.

Тиісінше, валюталарды сатып алу/сату мүмкіндігі туралы ақпаратты алу үшін өзіңіз тұратын аймақтағы банктердің немесе уәкілетті ұйымдардың   айырбастау пункттеріне тікелей жүгінуіңізге кеңес береміз.

2007 жылғы қаңтардан бастап валюталық операцияларды лицензиялау режимі алынып тасталды. Жылжымайтын мүлікке меншік құқығын сатып алуға байланысты резиденттердің төлемдері хабарлама режимімен жүзеге асырылады. Бұл ретте жеке тұлғаның ҚР Ұлттық банкіне хабарлауы талап етілмейді. Валюталық операцияны жүргізу туралы уәкілетті Банк хабарлайды.

Қазақстанда заңнама талаптарына сәйкес қызметтің мынадай түрлері лицензиялануы тиіс:

1. қолма-қол шетел валютасымен бөлшек сауданы жүзеге асыру және қызмет көрсету (баж салығынсыз сауда дүкені – duty free shop) (Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының «Қазақстан Республикасында қолма-қол шетел валютасымен бөлшек сауданы жүзеге асыруды және қызмет көрсетуді лицензиялау ережесін бекіту туралы» 2005 жылғы 15 қыркүйектегі № 115 қаулысы);
2. уәкілетті ұйымдармен шетел валютасымен жүргізілетін айырбастау операцияларын ұйымдастыру (Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының  «Қазақстан Республикасында қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру ережесін бекіту туралы» 2006 жылғы 27 қазандағы № 106 қаулысы.

Шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру жөніндегі қызметті жүзеге асыруға қойылатын талаптар «Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» 2005 жылғы 13 маусымдағы Қазақстан Республикасының №57-III Заңының (бұдан әрі – Заң) 6-бабында көзделген, оның ішінде резидентте ҚР Ұлттық Банкінің қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензияның және оған уәкілетті ұйымның айырбастау пункті (пункттері) көрсетілетін қосымшаның (қосымшалардың) негізінде өздерінің айырбастау пункттері арқылы жүзеге асырады сондай-ақ уәкілетті ұйымның біліктілік талаптарына сәйкес келуі, оның ішінде айырбастау пунктінің саны ескеріле отырып, ақшалай нысандағы жарғылық капиталды қалыптастыру үшін Ұлттық Банк белгіленген мөлшерден төмен емес мөлшердегі ақшалай нысандағы жарғылық капиталдың болуы.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2014 жылғы 16 шілдедегі № 144 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру ережесінің (бұдан әрі – Ереже)
3-тармағына сәйкес уәкілетті ұйым жауапкершілігі шектеулі серіктестік нысанында құрылады.

Ереженің 4-тармағына сәйкес осы тармақтың екінші бөлігінде көрсетілген тұлғаларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының резиденттері және резиденттері емес жеке және заңды тұлғалары уәкілетті ұйымның құрылтайшылары болып табылады.

Қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру лицензиясынан айыру туралы шешім қабылданған уәкілетті ұйымның құрылтайшысы (құрылтайшыларының бірі) болып табылатын тұлға Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі аумақтық филиалының (бұдан әрі – Ұлттық Банк филиалы) тиісті шешімінің күнінен бастап үш жыл өткенге дейін уәкілетті ұйымның құрылтайшысы (құрылтайшыларының бірі) бола алмайды.

Уәкілетті ұйымдарды құру тәртібі, сондай-ақ айырбастау пунктін лицензиялау және тіркеу рәсімі, сондай-ақ қажетті құжаттар тізбесі Қағидаларда көзделген, оның мәтіні Ұлттық Банкінің ресми интернет-ресурсында мына мекенжай  бойынша орналасқан:  www.nationalbank.kz → «Нормативтік құқықтық база»  → «ҚР Заңдары және ҚҰБ НҚА» → «Валюталық реттеу және валюталық бақылау» → «Қағидалар».

Толық ақпарат алу қажет болған кезде Сіз құрылғалы отырған уәкілетті ұйымның орналасқан жері бойынша Ұлттық Банктің  аумақтық филиалына жүгіне аласыз.

Аумақтық филиалдардың орналасқан жері туралы ақпарат және байланыс деректері Ұлттық Банкінің ресми интернет-ресурсында мына мекенжай бойынша орналасқан: www.nationalbank.kz → «Ұлттық Банк туралы» → «ҚҰБ құрылымы» → «Филиалдар» → «Аумақтық филиалдар».

«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» ҚР Заңының 13-бабының 9) тармақшасына сәйкес, жеке тұлғалардың ақшаны өтеусіз аударуын немесе валюталық құндылықтарды жеке тұлғаларға өтеусіз беруін қоспағанда, резиденттер арасында валюталық операцияларға тыйым салынады. Бұдан басқа, Заңның 16-бабының 3-тармағында резидент және резидент емес жеке тұлғалардың уәкілетті банктерде шот ашпай-ақ белгіленген сома шегінде мыналарды:

1. Қазақстан Республикасының аумағында, Қазақстан Республикасынан және Қазақстан Республикасына өтеусіз ақша аударымдарын (салықтық, лицензиялық төлемдерді, айыппұлдарды, мұрагерлік сома аударымдарын, алименттерді, гранттарды және басқаларын);
2. Қазақстан Республикасынан жеке тұлғаның кәсіпкерлiк қызметтi жүзеге асыруына байланысты емес және осы Заңға сәйкес оған қатысты келісімшарттың есептік нөмірін алу, тiркеу, хабарлау талабы белгіленбеген өзге де ақша аударымдарын жүзеге асыруға құқылы екендігі айқындалған.

Бұл ретте ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 2012 жылғы 28 сәуірдегі № 154 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүзеге асыру Қағидаларының (әрі қарай – Қағидалар) 7-тармағына сәйкес, валюталық операциялар бойынша ақша төлемдерін және (немесе) аударымдарын уәкілетті банктер арқылы жүргізген кезде резидент (резидент емес) уәкілетті банкке мынадай құжаттар ұсынады:

1. жеке басын куәландыратын құжат (жеке тұлғалар үшін);
2. егер болса, Қазақстан Республикасында тұрақты тұру құқығын растайтын құжат (жеке тұлғалар – шетел азаматтары және азаматтығы жоқ адамдар үшін);
3. Қазақстан Республикасында мемлекеттік (есептік) тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтама немесе куәлік (Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік тіркеуге тиіс резидент заңды тұлғалар үшін және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес есептік тіркеуге тиіс резидент емес филиалдар (өкілдіктер) үшін), осындай құжат бұрын ұсынылмаған не өзгерген жағдайда;
4. Қағидалардың 8-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, валюталық шарт. Егер валюталық шарт экспортпен немесе импортпен байланысты және келісімшарттың есептік нөмірін алуды талап етсе, валюталық шарттың түпнұсқасы немесе оның келісімшарттың есептік нөмірін алғандығы туралы белгісі бар көшірмесі;
5. Қағидаларда көзделген жағдайларда тіркеу куәлігі, хабарлама туралы куәлік;
6. экспортпен немесе импортпен байланысты мәмілелер бойынша міндеттемелердің орындалуын растайтын не орындау қажеттігіне негіз болатын құжаттар немесе олардың көшірмелері.

Жеке тұлғаның Қағидалардың 7-тармағының 6) тармақшасына, сондай-ақ Қағидалардың 7-тармағының 5) тармақшасына сәйкес жеке тұлғалар – резидент еместер үшін талап етілетін құжаттарды ұсынуға мүмкіндігі болмаған жағдайда, уәкілетті банк ақша төлемін және (немесе) аударымын (ақша беруді немесе ақшаны есепке алуды) жеке тұлға осындай аударымның мақсатын көрсеткен және ақша аудару (ақша алу) жөніндегі тапсырмада (өтініште):

1. құқық сақтау органдарына және Ұлттық Банкке олардың талап етуі бойынша уәкілетті банкке осы ақша төлемі және (немесе) аударымы туралы ақпарат беруді рұқсат ететін;
2. осы ақша төлемінің және (немесе) аударымының жеке тұлғаның тіркеу куәлігін, хабарлама туралы куәлікті алуды, келісімшарттың есептік тіркеу нөмірін алуды қажет ететін валюталық операцияларды жүзеге асыруымен байланысты емес екендігін растайтын;
3. осы ақша төлемі және (немесе) аударымының жеке тұлғаның кәсіпкерлік қызметімен байланысты емес екендігін (ақшаны уәкілетті банкте шот ашпай-ақ аударған кезде) растайтын жасаған немесе растайтын жазбалары болған кезде ғана жүргізеді.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2014 жылғы 16 шілдедегі № 144 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасында қолма-қол шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру  ережесі (бұдан әрі-Ереже) мынадай: «айналысқа  жарамды», «айналысқа жарамсыз» және «төлемге жарамайтын» банкноттардың түрін айқындайды.

Ереженің 48-бабына сәйкес мынадай бүлінулері бар:

1. қырылған және ласталған;
2. желімделген жыртық бұрыштары немесе бөлігі бар (көлемі 1-2 шаршы сантиметрден аспайтын) егер жыртылған бөліктері сөзсіз осы банкноттікі болса;
3. желімделген жыртықтары бар, егер олар банкнот енінің (ұзындығының) төрттен бір бөлігінен аспаса;
4. ұсақ майлы және басқа дақтары, жазбалар және мөртабандардың таңбасы бар (банкноттың өтелгені туралы немесе түпнұсқа емес немесе үлгі болып табылатыны туралы растайтын мөртабандардан басқа), егер олар банкноттардың түпнұсқалығын айқындауға кедергі жасамаған және осы тармақта көрсетілген айналысқа жарамды заңды төлем құралының негізгі белгілерінің бірін едәуір дәрежеде (50 пайыздан астам) жаппаса;
5. диаметрі 0,5 миллиметрден аспайтын тесіктері бар банкноттар айналысқа жарамды заңды төлем құралдары болып танылады

Осылайша, Ереженің 48-тармағында көрсетілген бүлінулер болған кезде купюра айналысқа жарамды деп танылады.

«Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы» Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 13 маусымдағы № 57-III Заңының 17-бабының 2-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасында шетел валютасын сатуды және сатып алуды резиденттер мен резидент еместер шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыруға құқығы бар уәкілетті банктерден, осындай уәкілетті банктердің айырбастау пункттері, сондай-ақ уәкілетті ұйымдардың  айырбастау пункттері (бұдан әрі – уәкілетті ұйым) арқылы ғана Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі белгілеген тәртіппен жүргізеді.

Сонымен, егер банкноттар айналысқа жарамды болып табылса, оларды ауыстыру үшін екінші деңгейдегі банктердің немесе уәкілетті ұйымдардың айырбастау пункттеріне өтініш жасауыңызға болады.

Ереженің 49-тармағына сәйкес банкноталар Ереженің 48-тармағында көзделген талаптарға сәйкес келмесе және (немесе) мынадай бүлінулері бар болса олар айналысқа жарамсыз болып танылады:

1. бөлшектеліп жыртылған және желімделген;
2. бастапқы түсін жоғалтқан немесе оңып кеткен;
3. жанған немесе күйдірілген;
4. тұтас немесе едәуір дәрежеде (айналысқа жарамды заңды төлем құралының негізгі белгілерінің бірін 50 пайыздан астамы) бояу, сия, май төгілген;
5. химиялық реактивтердің, оның ішінде ультракүлгін сәуле түсінгенде қағаздың жалтырауына әкеп соғатын реактивтердің әсеріне ұшыраған;
6. қасақана сипаттағы едәуір бүлінуі (негізгі суреттері, атап айтқанда адамдардың суреттері өзгерген, қорғаныш жібі жойылған, едәуір жазбалардың болуы, оның ішінде ультракүлгін сәуле түсіргенде көрінетін);
7. баспадан кеткен анық ақауы бар банкнота (сутамғы белгілердің немесе қорғаныш жіптің болмауы немесе дұрыс орналаспауы, бейнелердің басылмауы немесе майлануы);
8. геометриялық өлшемдердің азаюы жағына және сол сияқты ұлғаюы жағына қарай 3 (үш) миллиметерден көп өзгеруі.

Тиісті шет мемлекеттің эмитент банкі жариялаған күннен кейін айналыстан шығарылған банкноталары төлем жасауға қабілетсіз ретінде танылады.

Төлем жасауға болмайтын, сондай-ақ айналысқа жарамсыз банкноттарды сатып алуды және ауыстыруды екінші деңгейдегі банктер және Ұлттық почта операторы ғана жүзеге асырады.

Төлем жасауға болмайтын, сондай-ақ айналысқа жарамсыз банкноттарды сатып алу және ауыстыру бойынша операция инкассалық операция болып табылады. Шетел валюталарының төлем жасауға болмайтын немесе айналысқа жарамсыз банкноталарын инкассоға қабылдау Ұлттық Банк айқындаған тәртіппен жүзеге асырылады. Екінші деңгейдегі банктер және Ұлттық почта операторы клиенттерге комиссиялық сыйақының мөлшері (клиенттің барлық шығыстары кіретін) және эмитент банктердің көрсетілген банкноттарды айырбастаудан бас тарту мүмкіндігі, сондай-ақ клиенттен инкассоның талаптарына жазбаша келісім алу туралы ескертеді. Эмитент банк (шетел банкі) шетел валютасын айырбастаудан бас тартқан жағдайда екінші деңгейдегі банктер және Ұлттық почта операторы клиентке тиісті растайтын құжаттар ұсынады.

Төлем жасауға болмайтын немесе айналысқа жарамсыз банкноттарды ауыстыру, сатып алу, инкассоға қабылдау үшін комиссиялық сыйақыны екінші деңгейдегі банктер, Ұлттық почта операторы дербес белгілейді, бірақ айырбастауға (сатып алуға, инкассоға қабылдауға) ұсынылатын банкноттардың номиналдық құнының 10 (он) пайызынан аспауы тиіс.

Жоғарыда жазылған негізінде, егер банкноттар айналысқа жарамсыз немесе төлем жасауға болмайтын болып табылған жағдайда, Сіз Ереженің 49-тармағына сәйкес купюраларды инкассоға қабылдау үшін екінші деңгейдегі банкке немесе Ұлттық почта операторына жүгінуіңіз керек.